Is een ventilatiesysteem verplicht bij het vervangen van je ramen?

Onze huizen zijn steeds beter geïsoleerd. In oudere huizen is er vaak nog natuurlijke ventilatie door kieren in huis, maar bij gerenoveerde woningen en nieuwbouw is dit meestal niet het geval. Ventilatievoorzieningen zijn daarom noodzakelijk om geen last te krijgen van vocht, schimmel en gezondheidsproblemen. We bespreken de verschillende ventilatieverplichtingen, voorzieningen én systemen. 

Wat is het verschil tussen ventileren en verluchten? 

Verluchten in huis doe je door tijdelijk de ramen en deuren open te zetten, ventileren is het constante proces van luchtverversing. Voor een gezond huis is een combinatie van beide nodig. 

Waarom is ventileren belangrijk? 

Door te ventileren zorg je voor de aanvoer van voldoende verse zuurstof in huis, en voor de afvoer van vocht en schadelijke stoffen uit de binnenlucht. Denk maar aan stoffen die vrijkomen door schoonmaakproducten, apparaten en verwarming.  

Voldoende zuurstof en frisse lucht zijn nodig voor onze gezondheid en voorkomen hoofdpijn, luchtwegirritaties, allergieën, misselijkheid en CO-vergiftiging als gevolg van vervuilde lucht. Vochtafvoer vermijdt dan weer schimmels, huisstofmijten en muffe geuren in huis. Reden genoeg dus om voor ventilatievoorzieningen te zorgen als je gaat verbouwen. 

Wat is een ventilatiesysteem? 

Er is een verschil tussen een ventilatiesysteem en ventilatievoorzieningen. We spreken pas van een ventilatiesysteem als er in alle droge ruimten toevoervoorzieningen voor verse lucht zijn, in alle natte ruimten afvoervoorzieningen voor de afvoer van vervuilde lucht, en doorstroomopeningen in de ruimtes ertussen. 

1. Toevoer van verse lucht in droge ruimtes 

Toevoerventilatie kan op natuurlijke wijze via raamroosters of roosters in buitenmuren, of mechanisch met ventilatiekanalen en ventilatoren.  

Toevoer gebeurt van buiten naar binnen. 

Droge ruimtes of toevoerruimtes zijn bijvoorbeeld de leefruimte, slaapkamers, speelkamer, en de bureelruimte. 

2. Doorstroming van lucht door de tussenruimtes 

Doorstroomventilatie gebeurt via deurspleten van minstens 1 cm en/of roosters in de binnenwanden en -deuren. 

Tussenruimtes zijn bijvoorbeeld de gang of de trappenhal. 

3. Afvoer van vervuilde lucht uit natte ruimtes 

Afvoerventilatie kan op natuurlijke wijze via een verticaal afvoerkanaal, of mechanisch met ventilatiekanalen en ventilatoren.  

Afvoer gebeurt van binnen naar buiten. 

Natte ruimtes of afvoerruimtes zijn bijvoorbeeld de keuken, wasplaats, badkamer en het toilet. 

Voor optimale ventilatie, en om te spreken van een ventilatiesysteem, is er een gecontroleerde combinatie nodig van toevoer, aanvoer en doorstroom, en dit in de volledige woning. Heb je bijvoorbeeld enkel een mechanisch afvoersysteem dat de vochtige lucht uit je badkamer afvoert, dan is dit slechts één ventilatievoorziening. 

De wijze van toe- en afvoer (natuurlijk of mechanisch) van lucht bepaalt het soort ventilatiesysteem (A, B, C of D). Zometeen gaan we hier dieper op in. Eerst bekijken we wanneer een ventilatiesysteem verplicht is, zodat je weet waar je aan toe bent met jouw project! 

Wanneer is een ventilatiesysteem verplicht? 

Ga je bouwen of verbouwen? Dan zal je rekening moeten houden met bepaalde ventilatieverplichtingen voor jouw project. De energieprestatieregelgeving of EPB (EnergiePrestatie en Binnenklimaat) verplicht een ventilatiesysteem of ventilatievoorzieningen voor de toe- en afvoer van lucht in je woning. Toevoer van lucht is verplicht in de droge ruimtes, afvoer van lucht is verplicht in de natte ruimtes. De ventilatievereisten bij nieuwbouw of een ingrijpende energetische renovatie (IER) zijn strenger dan bij een beperkte renovatie. 

Nieuwbouw/ ingrijpende energetische renovatie: ventilatiesysteem verplicht 

Ga je bouwen of een ingrijpende energetische renovatie (IER) doen? Dan zal je een volledig ventilatiesysteem moeten installeren. 

Een Ingrijpende Energetische Renovatie (IER) betreft een renovatieproject waarbij: 

• ...alle installaties die zorgen voor het beoogde binnenklimaat, zoals systemen voor verwarming, koeling en warmwatervoorziening, in hun geheel worden vervangen
• ...én ten minste 75% van de bestaande en nieuwe buitenschilconstructies die het beschermde volume omvatten en aan de buitenlucht grenzen, wordt voorzien van isolatie.  

Bij nieuwbouw en IER is een volledig ventilatiesysteem verplicht, wat concreet neerkomt op de volgende ventilatieverplichtingen: 

1. Toevoerventilatie 

In droge ruimtes is voldoende toevoerventilatie verplicht.  

2. Doorstroomventilatie 

Voldoende doorstroomventilatie tussen droge en natte ruimtes is verplicht. Verse buitenlucht stroomt van de droge ruimtes naar de natte ruimtes en de vervuilde of vochtige lucht wordt afgevoerd.  

3. Afvoerventilatie 

In natte ruimtes is voldoende afvoerventilatie verplicht. 

Beperkte renovatie: geen volledig ventilatiesysteem verplicht, wel voorzieningen 

Ga je slechts een beperkte renovatie doen? Dan is een volledig ventilatiesysteem in het hele huis niet verplicht. Wel is het verplicht om voor ventilatievoorzieningen te zorgen in de gerenoveerde ruimtes. 

1. Toevoerventilatie 

In droge ruimtes waar ramen vervangen worden is voldoende toevoerventilatie verplicht. 

Ook in droge ruimtes die uitgebreid of herbouwd worden, is er een verplichting om voldoende toevoerventilatie te voorzien. 

2. Afvoerventilatie 

In natte ruimtes die uitgebreid of herbouwd worden is voldoende afvoerventilatie (van binnen naar buiten) verplicht.  

Zoals je ziet, zijn doorstroomventilatievoorzieningen niet verplicht bij beperkte renovaties. In oudere huizen zijn er namelijk vaak kieren aanwezig waardoor er voldoende doorstroom in huis is. 

Wat zijn de voordelen van een ventilatiesysteem? 

Hoewel een volledig ventilatiesysteem niet verplicht is bij een beperkte renovatie, is het wel aan te raden om alvast de juiste voorbereidingen te treffen om een volledig ventilatiesysteem mogelijk te maken op langere termijn. Afhankelijk van welk systeem je verkiest (A, C of D) ga je dus best voor ventilatieroosters en/of ventilatiekanalen bij je verbouwing. Zo kan je in een latere fase het gewenste ventilatiesysteem installeren! 

Dankzij de nodige ventilatievoorzieningen: 

• Krijg je hogere premiebedragen: het bedrag van Mijn Verbouwpremie bij het vervangen van ramen en deuren is hoger voor de laagste en middelste inkomenscategorie als je ventilatievoorzieningen plaatst, en ook de hoogste EPC-labelpremie vereist minimale ventilatie-eisen
• Krijgt je huis een beter EPC-label en dus een hogere waarde.
• Verlaag je je energiekosten.
• Word je huis gezonder en comfortabeler om in te wonen. 

Het loont dus zeker de moeite om bij elke renovatie rekening te houden met ventilatie! 

Soorten ventilatiesystemen 

Er zijn vier soorten ventilatiesystemen. Ze onderscheiden zich door de manier waarop er lucht toe- en afgevoerd wordt: op natuurlijke of mechanische wijze. 

Hierbij is A het meest natuurlijk en D het meest mechanisch. 

Ventilatiesystemen B en C zijn elkaars tegengestelde. Bij B is de toevoer namelijk mechanisch en de afvoer natuurlijk, bij C is dit net omgekeerd. In de praktijk wordt B echter zelden toegepast omdat een natuurlijke afvoer van vervuilde lucht niet zo betrouwbaar is als een mechanische. Daarom zal je veel vaker systeem C of D tegenkomen. We gaan dan ook niet verder in op systeem B. 

Bij systeem D is zowel de toevoer als de afvoer mechanisch. Dit noemen we een geautomatiseerde balansventilatie, en dit is de meest complexe van de vier. 

De doorstroming van lucht gebeurt in alle systemen natuurlijk, namelijk door roosters in binnenwanden of -deuren en spleten onder binnendeuren. 

Er zijn meerdere factoren die meespelen in de keuze van een ventilatiesysteem voor jouw project: budget, onderhoud, installatie, energieverbruik, efficiëntie bij alle weersomstandigheden, regelbaarheid en esthetiek. 

Systeem A 

Systeem A is een volledig natuurlijk ventilatiesysteem: toevoer van lucht gebeurt via ventilatieroosters in de ramen en/of muren, afvoer via verticale afvoerkanalen met regelbare roosters. 

• Systeem A is het meest budgetvriendelijk, onderhoudsvriendelijk, eenvoudigst te installeren, en het vergt geen elektriciteit. 
• Het nadeel is dat natuurlijke ventilatie sterk beïnvloed wordt door het weer: is er veel wind, dan kan het soms voor koude in huis zorgen, op andere momenten wordt er net niet voldoende geventileerd. De roosters zijn namelijk slechts beperkt regelbaar. Ook kunnen sommige mensen de uitstekende afvoerkanalen minder mooi vinden. 

Systeem C 

Systeem C is een gecombineerd ventilatiesysteem. De toevoer van lucht verloopt op natuurlijke wijze door ventilatieroosters, de afvoer verloopt mechanisch door een netwerk van ventilatoren en ventilatiekanalen.  

Op alle vlakken zit je met systeem C tussen systeem A en D in.  

• Qua prijs moet je rekenen op een bedrag tussen €2.700 en €4.500 per woning voor systeem C.
• Esthetisch gezien is er bij systeem C meer keuze wat betreft de plaats van de toevoeropeningen in vergelijking met systeem A. 
• Ook is systeem C beter regelbaar dan natuurlijke ventilatie (A): je kunt het debiet van de ventilatoren tijdelijk verhogen om even kort, sterk te ventileren indien nodig. Let er wel op dat je geen onderdruk creëert in huis: dit ontstaat als er meer lucht wordt afgevoerd dan dat er verse lucht binnenkomt. Bij onderdruk kan namelijk rook van de kachel of open haard naar binnen getrokken worden. Zo kunnen schadelijke verbrandingsgassen zoals koolmonoxide en stikstofoxide in de woning blijven hangen. 

Systeem D 

Systeem D is een volledig mechanisch ventilatiesysteem: zowel de toe- als afvoer van lucht gebeurt via een netwerk van ventilatoren en ventilatiekanalen. 

• Dit is dan ook het duurst in aankoop: je moet rekenen op €5.500 à €7.000 per woning. 
• Daarnaast vergt dit complexe systeem wat meer onderhoud én verbruikt het meer elektriciteit. 
• Anderzijds is het wel het meest efficiënte systeem in alle weersomstandigheden en is het ook het meest regelbaar. Er zijn minder problemen met over- of onderdruk, én je kunt extra investeren in warmteterugwinning. Dit betekent dat je een deel van de warmte van de afgevoerde lucht hergebruikt om de verse lucht op te warmen, waardoor je tot 70 tot 90% minder energieverlies kunt hebben. 

Welk ventilatiesysteem moet ik kiezen als ik ga verbouwen? 

Laat je bijstaan door een professional om te bekijken welk systeem het best bij jouw renovatieproject past (aannemer, architect of Energiehuis). 

Afhankelijk van het soort renovatie dat je gaat doen, kies je een bepaald ventilatiesysteem. Het is niet altijd nodig om voor het meest geavanceerde systeem (D) te kiezen.  

Grondige verbouwing? D of C 

Ga je grondig renoveren, dan is het aangewezen om voor systeem C of zelfs D te gaan. Hoe beter geïsoleerd je woning namelijk is, hoe belangrijker het is om intensief te ventileren, anders krijg je te kampen met vochtproblemen in huis.  

Beperkte verbouwing? C of A 

Ga je maar beperkt verbouwen, dan is systeem D niet per se ideaal, noch nodig: het wegwerken van de ventilatiebuizen is namelijk niet altijd evident als je maar beperkt verbouwt. Bovendien is het bij een oud huis ook niet per se noodzakelijk aangezien dit vaak niet zo sterk geïsoleerd is. Systeem C kan in dat geval dus volstaan. Uiteraard kan je ook kiezen voor het eenvoudigste systeem (A), zeker bij een oud huis. Ga je enkel de ramen vervangen en woon je in een oud huis, dan kan je kiezen voor roosters op het glas, in de kaders of in de rolluiken. 

Natuurlijke ventilatie door ventilatieroosters op de ramen of luiken 

Als je gaat voor systeem A of C, waar de toevoer van verse lucht gebeurt op natuurlijke wijze, kan je bij KwadrO kiezen uit 3 verschillende soorten ventilatieroosters: op het glas, op het kader of op het rolluik. 

Ventilatieroosters zorgen enkel voor de toevoer van verse lucht. 

Deze zijn wel allemaal perfect te combineren met natuurlijke of mechanische voorzieningen voor afvoer van lucht indien je een volledig ventilatiesysteem wenst te installeren in je huis. Deze dien je dan alleen zelf wel te voorzien. 

Ventilatieroosters op het glas 

De voordelen van ventilatieroosters op het glas zijn: 

1. Budgetvriendelijk: ventilatieroosters op het glas zijn goedkoper dan ingewerkte ventilatieroosters in het kader. 
2. Onderhoudsvriendelijk: ze zijn eenvoudiger te onderhouden want toegankelijker.
3. Eenvoudiger te installeren: de plaatsing is minder complex dan die van ingewerkte ventilatieroosters.
4. Flexibel qua locatie: je kunt ervoor kiezen om ze enkel op één raam te zetten in plaats van over de volledige dubbele vleugel. Ook kunnen ze zowel boven- als onderaan geplaatst worden op het glas. 

De nadelen van ventilatieroosters op het glas zijn: 

1. Minder esthetisch: ventilatieroosters op het glas zijn meer zichtbaar, wat er esthetisch minder strak uitziet dan ingewerkte ventilatieroosters in het kader.
2. Minder regelbaar: er zijn minder mogelijkheden om de luchtstroom te reguleren, afhankelijk van het ontwerp van het rooster. 

Ventilatieroosters in het kader 

De voordelen van ventilatieroosters in het kader zijn: 

1. Esthetisch: ventilatieroosters in het kader zijn minder zichtbaar dan die op het glas, en daardoor een meer esthetische keuze.
2. Regelbaar: vaak meer mogelijkheden om de luchtstroom te reguleren, afhankelijk van het ontwerp van het rooster. 

De nadelen van ventilatieroosters in het kader zijn: 

1. Minder budgetvriendelijk: de prijs van ingewerkte raamventilatie is hoger dan die van ventilatieroosters op het glas.
2. Minder onderhoudsvriendelijk: ingewerkte ventilatieroosters in het kader zijn iets moeilijker schoon te maken want wat minder toegankelijk dan die op het glas.
3. Minder eenvoudig te installeren: de plaatsing is wat ingewikkelder en vereist meer precisie aangezien het rooster in het kader zit.
4. Minder flexibel qua locatie: dit soort rooster moet altijd over de volledige lengte van het element geplaatst worden bv. niet enkel bij één van de raamvleugels. Wel kan je ervoor kiezen ze onderaan of bovenaan in het kader te installeren. 

Ventilatieroosters in het rolluik 

De voordelen van ventilatieroosters in het rolluik zijn: 

1. Esthetisch: ventilatieroosters kunnen vaak mooi geïntegreerd worden in het rolluikontwerp zonder dat ze als storend ervaren worden. Ze nemen ook geen stuk van het glas weg zoals ventilatieroosters op het glas wel doen. 

De nadelen van ventilatieroosters in het rolluik zijn: 

1. Minder budgetvriendelijk: ventilatieroosters in het rolluik zijn de duurste van de drie opties.
2. Minder onderhoudsvriendelijk: dit soort ventilatie is iets moeilijker schoon te maken, want niet zo vlot toegankelijk.
3. Minder eenvoudig te installeren: ze zijn iets moeilijker te installeren dan ventilatieroosters op het glas.
4. Minder flexibel qua locatie: dit is op zich niet echt een nadeel als je hier specifiek voor kiest, maar het rooster kan uiteraard alleen op het rolluik geplaatst worden.
5. Minder regelbaar: dit soort ventilatie is iets minder flexibel in afstelling.